İran, Maveraünnehr ve Kuzey Hindistan Bölgelerinde Safevîler Dönemi Farsça Edebiyatında Hac Seyahatnameleri

Özet

Safevî dönemi (907-1148/1501-1732) edebiyatında Sefernâme adıyla anılan seyahatname yazım türü manzum ve mensur şekilleriyle edebiyatı geliştirmiştir. Bu eserlerin içinde hac yolculuklarına dair ilgili yapıtların ilk dönemlerde daha çok manzum olarak kaleme alındıkları görülmüştür. Bu seyahatnamelerin bazıları müstakil eserlerken, bazılar yazarın eserinin içinde bir bölüm olarak günümüze ulaşmıştır. Bu eserlerin büyük çoğunluğu İslam dünyasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Müslümanların Hicaz’a seyahat etmesini teşvik eder bir hedefle kaleme alınmış, ayrıca bu ibadete dair özlem duygusunu yükselten eserler olması için üretilmiştir. Diğer taraftan eserler haccın işlenişine örneklik teşkil etmesi için rehber eserler olarak tasarlanmıştır. Yapıtların bazılarında İslam dünyasının bu müstesna bölgesine dair coğrafi ve tarihi bilgiler verilmiş, Harameyn’e giden yollar tanıtılmıştır. Eser sahiplerinin genel amacı ise seyahat tecrübelerini aktarmak ve güzergâhta karşılaşılabilecek tehlikelere karşı hacı adaylarını uyarmak olmuştur. Büyük Horasan denilen İran, Türkistan ve Hârzem bölgelerini kapsayan geniş coğrafyada yaşayan, Farsça konuşan-yazan Müslümanlar bu alanda yazdıkları eserlere genellikle Tuhfetü’l-Harameyn, Sefernâme-i Mekke, Hacnâme, Sefernâme-i Hac gibi adlar vermişlerdir. Türk, Hint ve Fars kökenli Sünnî ve Şiî mezhepli şahıslar tarafından kaleme alınan bu eserler incelendiğinde bunların farklı coğrafyalarda yazılan benzer edebî ürünler olduğu görülmektedir. Öte yandan bu eserlerin tamamının İran ve Hint havzasında üretilen hac edebiyatının Anadolu’da Türkçe olarak üretilen menâzil ve menâsik geleneğinin bir devamı olduğu anlaşılmaktadır.