Şerhin Metninden Metnin Şerhine: Türkçe Şerhlerden Hareketle Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyasına Katkılar V

Özet

Türkçe şerh metinleri, Arapça ve Farsça klasik metinlerin Türk diliyle okunup anlaşılmasını sağlamak için hazırlanmış metinlerdir. Bu şerhlerin içinde dilbilgisi, sözlükbilim, tarih, coğrafya ve belagat (retorik) gibi alanlara dair bilgiler vardır. Türkçe şerhler, yazılış amaçları doğrudan bu olmasa bile Klasik Türk şiiri metinlerini anlamak için büyük önem taşır. Klasik Türk şiirinin anlam dünyasını daha iyi tanımak hususunda, aynı dönemde yazılmış edebî şerhleri dikkate alıp incelemek son derece faydalıdır. Çünkü şairlerin çeşitli hüner gösterilerinde bulunduğu beyitler, günümüzde eski anlamını yitirmiş bazı kelimeler içerebilir. Şerh metinlerindeki edebî ve kültürel malzeme, bu tür anlamların ortaya çıkmasına katkı sağlar. Nitekim bir şerh metninin satırları arasında herhangi bir kelimenin eski bir anlamına rastlamak kuvvetle muhtemeldir.

Bu makalede, Bosnalı Sûdî’nin şerh metinlerinden seçtiğimiz 10 (on) yeni kelime ve terkibin anlamlarına değinilecek, bu anlamlar divan şiirinden seçilmiş örnek beyitlerden hareketle işlenecektir. Böylece bir metin başka bir metin yardımıyla açıklanacak, Türkçe şerhlerin Klasik Türk şiirini anlamadaki önemi bir kez daha gözler önüne serilecektir. 

Makalede Bosnalı Sudi’nin üç büyük şerhinden (Gülistan Şerhi, Bostan Şerhi, Hafız Divanı Şerhi) seçilen âfiyet, bed-zehre, bîgâne, dest, efsûs, gerdenfirâz/gerden-efrâz, gülbe/külbe, halel, semen, ser-endâz kelime ve terkiplerinin sözlüklerde olmayan, pek bilinmeyen yahut gözden kaçmış anlamları ele alınmıştır. Bu anlamlar, divan şairlerinden seçilen uygun örneklerle desteklenmiş, örneklerin diliçi çevirisi yapılmış, anlam dünyası hakkında bilgi verilmiştir.