Kırgız ve Hakas Türkçelerindeki Ortak Fiillerin Ses Bakımından İncelenmesi

Аннотация

Türk lehçelerinin tarihî dönemleri ile ilgili yapılan gramer çalışmalarının yanı sıra, günümüz Türk lehçeleri arasında yapılan karşılaştırmalı çalışmalar bu lehçeleri daha iyi öğrenmek, lehçeler arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları daha iyi anlamanın yanı sıra Türkçenin kökenlerine doğru yapılacak olan dil yolculuğunda büyük bir önem taşımaktadır. Bilinmeyenlerin öğrenilmesi Türkçenin daha iyi anlaşılmasına katkı sunacağı Türk lehçelerinden ikisi Kırgız ve Hakas Türkçeleridir. Kırgızcanın en çok kullanıldığı Kırgızistan, Türk dünyasının güneydoğusundadır ve bağımsızlığına 1991 yılında kavuşmuştur. Ülkenin nüfusu yedi milyondur. Ülkede resmî dil olarak kullanılmakta olan Kırgızcanın üç ağzı bulunmakla beraber Kırgızistan’da resmî dil olarak kuzey ağzı kabul edilmektedir. Hakasçanın kullanıldığı Hakasya ise Rusya Federasyonu içerisindeki Orta Sibirya’nın güneyinde yer alan özerk bölgelerden birisidir ve nüfusu yaklaşık beş yüz bindir, ancak bunlardan yaklaşık olarak elli beş bini Hakastır. Hakasçada dört ağız bulunmakta ve resmî dil olarak Sagay-Kaçin ağzı kullanılmaktadır. Bu çalışmada, Türk lehçelerinin Kıpçak grubunda gösterilen Kırgızca ve Güney Sibirya Türk lehçelerinden biri olan Hakasçadaki ünlüler ve iki lehçe arasındaki ses bilgisel farklılıklar ortak fiiller üzerinden ele alınmıştır. Her iki lehçedeki ses olayları Eski Türkçeyle karşılaştırılarak verilmiştir. Bu ses olayları ünlü daralması, ünlü kısalması, ünlü yuvarlaklaşması, ünlü kalınlaşması, ünlü türemesi, ünlü kısalması, ünlü düzleşmesi, ünlü düşmesi gibi başlıklar altında toplanmıştır. İki Türk lehçesi arasındaki ortak fiiller üzerinde yapılan incelemede ses bilgisi benzerlikleri hususları tespit edilerek alanda yapılacak çalışmalara katkı sunacağı kanaatindeyiz.