Irak-ı Acem Türkleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi

Özet

Selçuklu Devleti döneminde İran’ın orta bölgesi “Irak-ı Acem” bölgesi olarak biliniyordu. Pehlevi yönetiminin başlangıcına kadar bu unvanı koruyan bu bölge, tarih boyunca her zaman İran’ın en önemli coğrafi bölgelerinden biri olarak kabul edilmiştir. İran’ın mevcut illeri arasında 14 il, farklı tarihsel dönemlerde tamamen veya kısmen Irak-ı Acem topraklarında bulunuyordu. Türklerin bu bölgeye yerleşme tarihi Gazneliler dönemine kadar uzanmaktadır ve o tarihten bu yana Türk asıllı yönetimler Rey, İsfahan, Kazvin, Hemedan gibi bu bölgenin önemli şehirlerini kendilerine başkent olarak seçmişlerdir ve Türkler her zaman bu bölgenin ana sakinlerinden biri olmuşlardır. İran Türklerinin bibliyografyası üzerine çeşitli çalışmalar yapılmış olmasına rağmen, deliller söz konusu bölgenin araştırmacılar tarafından ihmal edildiğini göstermektedir. Öte yandan mevcut araştırmada gösterdiği gibi İran’ın orta bölgesi Türk kültürü, dili ve edebiyatı açısından oldukça zengindir. Bu araştırmada antropoloji, tarih, dil bilimi ve edebiyat alanlarında makale (121 vaka), kitap (260 vaka) ve tez (46 vaka) şeklinde toplam 427 eser tanıtılmıştır. Genel olarak, yayınlanan eser sayısına göre incelenen iller ve bölgeler üç kategoriye ayrılabilir: Güçlü (Hemedan, Merkezi ve Kazvin illerinin yanı sıra Halacistan bölgesi), orta (Kum ve Kermanşah illeri) ve zayıf (Kürdistan, Çaharmahal ve Bahtiyari, Tahran, Alborz, İsfahan, Luristan ve İlam illeri). İran’ın orta bölgesindeki toplumsal değişimlerin hızı ve Türk dili ve kültürünün kırılganlığı göz önüne alındığında, Türkoloji perspektifinden uzmanlaşmış çalışmaların yapılması oldukça gerekli görünmektedir. Orta İran Türklerinin pek çok Türkolog tarafından bilinmemesi nedeniyle bu coğrafyada sistematik çalışmalar yapılması bilim dünyası için parlak başarılara imza atabilir.